Abaza Mehmed Paşa

Abaza Mehmed Paşa doğum tarihi bilinmeyip, vefat tarihi 1634 yılındadır. Bir süre Maraş beylerbeyliği de yapan ve daha sonra Genç Osman’ın kanını dava ederek isyan eden Erzurum valisi. Abaza Mehmed Paşa, isyan eden Halep Valisi Canbuladoğlu’nun hazinedarı iken onun hezimeti sırasında yakalanmışsa da aslen Maraşlı olan yeniçeri ağası Halil Ağa’nın tavassutu ile Kuyucu Murad Paşa tarafından aff edilmişti. Halil Ağa, sadrazam olarak İran seferine gitt iği sırada onu Maraş beylerbeyliğine (1617), daha sonra Hotin seferine giderken de Erzurum beylerbeyliğine tayin etti (1621). Sultan II. Osman’ın katledilmesi üzerine Erzurum’da etrafına topladığı sekbanlarla daha önceden de sürtüştüğü ve “padişah katili” ilan ettiği yeniçerileri imha etmeye başladı. Bu hareketleri ve aleyhine merkeze yapılan şikâyetler üzerine Erzurum’dan Sivas’a nakline karar verildi. Fakat kendisi bu kararı tanımadığı gibi İstanbul ve Anadolu’da Yeniçeri ocağı aleyhine başlayan hareketler dolayısıyla meydana gelen huzursuzluk ve asayişsizlik ortamından yararlanarak sancaklara kendi adamlarını tayin ederken, diğer taraftan da halktan vergi toplamaya başladı.

Bu sırada kendisi gibi maktul Padişahın kanını dava ederek isyan eden Trablusşam Valisi Seyfoğlu Yusuf Paşa ile on bin kişilik bir kuvveti olan Maraş Beylerbeyi Kalavun Yusuf Paşa da kendisine katıldı. Böylece kısa zamanda çevresine 30.000 kişi toplamayı başardı ve ele geçirdiği yeniçeri, topçu, cebeci, acemi oğlanı gibi ocak mensuplarını öldürttü. Bir süre sonra Maraş valisi Kalavun Yusuf Paşa’yı Şebinkarahisar valisi Murtaza Paşa’nın gammazlamasıyla Sivas önünde astırdı.

Asi Abaza Paşa, kendisine intisap ettiği ve tarihlere “Abaza Şeyhi” lakabıyla geçen Sarı Babazade Seyyid Abdürrahimi Bayramî’nin telkinlerine uyarak emrindeki kuvvetlerle Şebinkarahisar ve Sivas’ı ele geçirdi. Daha sonra da Ankara üzerine yürüdü ve şehri kuşattı. Ancak, IV. Murad’ın tahta çıkarılmasından sonra Sadrazam Çerkes Mehmed Paşa kumandasında sevk edilen kuvvetler, onu Kayseri yakınlarında Karasu mevkiinde mağlup etti.

Bu yenilgide askerlerinin çoğunu kaybeden Abaza, Erzurum’a kaçıp kaleye kapanmak zorunda kaldı. Kışın bastırması üzerine takip edilemedi ve tekrar Erzurum beylerbeyliğine getirilerek kendisiyle anlaşma yoluna gidildi. Ancak o yeniçeri düşmanlığından vazgeçmedi. Hatta 1626’da Ahıska seferi dolayısıyla kendisinden yardım istendiği halde, bunu tuzak zannederek Erzurum Kalesi’nden ani bir çıkışla Ahıska’ya giden orduya hücum etti ve birçok yeniçeri ile birlikte Dişlenk Hüseyin Paşa’yı da öldürdü. Bunun üzerine Abaza’nın eski efendisi Sadrazam Halil Paşa asıl hedefi olan İran seferinden vazgeçerek Erzurum üzerine yürüdü. Ancak orduda yeterli sayıda kale döğer topların bulunmaması ve şiddetli kışın bastırması üzerine geri dönmek zorunda kaldı. Yeni sadrazam Bosnalı Hüsrev Paşa’nın 1628’de düzenlediği sefer sonunda kırk günlük kuşatmadan sonra eman ile teslim oldu. Abaza, IV. Murad tarafından affedilerek Bosna valiliğine tayin edildi. Böylece devleti yıllardır meşgul eden bir gaileye son verilmiş olundu. Fakat o, burada da eski düşmanları olan yeniçerileri takip edince azledildi. Belgrad’a gitti ve orada Hünkâr Tepesi denilen yerde daha sonra “Abaza Köşkü” diye meşhur olan muhteşem bir köşk yaptırdı. Abaza daha sonra Tuna kumandanlığı ile Vidin valiliğine nakledildiği zaman Eflak ve Boğdan voyvodalıklarıyla Dobruca Tatarları’ndan yardım alarak Lehistan’a akınlar gerçekleştirdi (1633).

Zamanla padişah IV. Murad’ın itimadını kazandı ve onun en yakın adamları arasına girdi. Devlete pek çok başarılı hizmetler yaptı. Ancak bu başarıları rakiplerinin hasedini tahrik ettiğinden onlar tarafından ortaya atılan tekrar isyan edecek gibi dedikodular padişahın kulağına kadar gelince, Ağustos 1634 tarihinde idam edildi. Abaza Mehmed Paşa cahil, cesur, sade dil ve aklı gözünde kolay kandırılan bir kişi idi. Ahlaken iyi olmakla beraber siyaset işinde amansız ve acımasızdı. Dili düzgün, giyimi mükemmeldi. Hatta kendisine has giyimiyle ilgi toplardı. Onun giyim tarzının diğer devlet adamları, hatta padişah ve halk tarafından taklit edilmesinden dolayı Osmanlı’da uzun zaman “abaza kesimi” diye bir moda oluştu.

Kaynakça

Hrand D. ANDREASYAN, “Abaza Mehmed Paşa”, Tarih Dergisi, sayı: 22, İstanbul 1968, s.131-142.

Hasan ARSLAN, 17. Yüzyılda Maraş Sancağı ( Siyasi, İktisadi, İdari ve Sosyal Tarihi), Kahramanmaraş 2014.

AYCİBİN, Kâtib Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I-II-III, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Zeynep Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2007.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âsafi Ruûs Defterleri (A.RSK.d.) Nu: 257, 1498.

Zuhuri DANIŞMAN, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. IX, İstanbul 1965.

Süleyman DEMİRCİ- Hasan ARSLAN, Osmanlı Türkiyesi’nde Eşkıya, Devlet ve Siyaset Maraş Eyâleti Örneği (1590-1750), İstanbul 2012.

İsmail GÜL, Osmanlı Devleti’nde Sultan IV. Murad Dönemi Yeniçeri İsyanları (1623–1640), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adapazarı 2006.

Clément Imbault HUART, “Abaza”, İslâm Ansiklopedisi, C.1, MEB yay. İstanbul 1978.

Mücteba İLGÜREL, “Abaza Paşa”, DİA, C.1, İstanbul 1988.

Mustafa KESKİN – Hasan ARSLAN, “17. Yüzyılda Maraş Valileri/Beylerbeyleri”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu (4-6 Ekim 2012 K. Maraş) Tebliğleri, C.II, Kahramanmaraş 2013, ss. 13-54.

Mehmed SÜREYYA, Sicill-i Osmanî (Osmanlı Ünlüleri), C. 4, (Eski Yazıdan Nakleden: Seyit Ali Kahraman), (Yay. Haz. Nuri Akbayar), İstanbul 1996.

MUSTAFA NURİ PAŞA, Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, C.I-II, (Sade. Neşet Çağatay), Ankara 1992.

NAİMA MUSTAFA EFENDİ, Naima Tarihi, C.II-III, (Çev. Zuhuri Danışman), İstanbul 1968.

Bilgehan PAMUK, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul 2006.

PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ, Peçevi Tarihi, C.II, (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1992.

İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, C.III, 1. Kısım, Ankara 1983.