Acemli (İskender Bey – Şehit Evliya) Medresesi

Acemli Medresesi, Onikişubat İlçesi Şehit Evliya (Acemli) Mahallesi, Sütçü İmam Sokak’ta yer alır. Kaynaklara göre, Bayazıtoğulları’ndan Hacı Abdullah Bey’in oğlu İskender Bey, XVII. yüzyılın ortalarına doğru kendi ismiyle anılan cami ve medreseden oluşan bir külliye inşâ ettirmiştir. Cami harabe bir durumda iken tamamen yıkılarak yerine, Hacı İbrahim Evliya Efendi tarafından 1912-1914 yılları arasında bugünkü cami yaptırılmıştır. Avlunun doğu ve batı tarafl arına yerleştirilen iki katlı medrese ise onarımlarla günümüze gelmiş olup, 29 Şaban 1278 H./ 1 Mart 1862 M. tarihli vakfi ye ile 1319 H./1901 M. tarihli Maarif Salnâmesi’nde fonksiyonunu sürdürdüğü belirtiliyor. Medrese fonksiyonunu kaybetmiş olup, bir bölümünde öğrenciler ikâmet etmekte, diğer bölümü ise Kur’an Kursu olarak kullanılmaktadır.

Orijinal dokusunu önemli ölçüde muhafaza eden medresenin, 1912-1914 yılları arasında şimdiki cami yapılırken onarım gördüğü anlaşılmaktadır. Yapı daha sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1963 ve 1987 yıllarında tamir edilmiştir.

Yapının avlusuna kuzey duvarında açılan basık kemerli kapıdan girilir. Medresenin duvarlarında ahşap hatıllı, moloz taş, örtü sisteminde ahşap malzeme kullanılmıştır. Medrese, ortasında cami olan avlunun batı ve doğu kanatlarına simetrik olarak iki katlı yapılmıştır. Medrese arsanın durumuna göre inşâ edildiği için kısmen çarpık plânlıdır.

Batı Kanat : Avlunun batı kenarına kuzey- güney doğrultusunda yerleştirilen medresenin, zemin katı yan yana sıralanan ve avludan bir basamak yüksekte tutulan hafif çarpık plânlı üç odadan oluşur. Ebatları 3.00 x 4.05 m. ilâ 3.10 x 6.45 m. arasında değişen odalardan güney köşedeki bir kapı ve bir pencereyle, ortadaki hacim bir kapı ve üç pencereyle, kuzey köşedeki mekân ise bir kapı ve iki pencereyle avluya açılırlar. Zemin kattaki mekânlar ahşap kirişlemeli tahta tavanla kapatılmıştır.

Medresenin üst katına güney köşeye yerleştirilen oniki basamaklı taş merdivenden çıkılır. Üst katta yer alan üç oda ve bir eyvan sofaya açılırlar. Boyutları 2.90 x 3.90 m. ilâ 3.00 x 6.50 m. arasında değişen odalardan kuzey köşedekinin kapısı eyvana, diğerininki sofaya açılmaktadır. Odaların pencere sayılara bir ilâ dört arasında değişmektedir. Mekânlar alttan düz ahşap tavanla, üstt en de kırma kiremit çatıyla kapatılmıştır; orijinalinde ahşap kirişlemeli düz toprak dam ile örtüldüğü belirtiliyor.

Doğu Kanat : Avlunun doğu kenarına kuzeygüney doğrultusunda “L” Acemli (İskender Bey – Şehit Evliya) Medresesi, Doğu Kanat Acemli (İskender Bey – Şehit Evliya) Medresesi, Batı Kanat 43 biçiminde yerleştirilen medresenin zemin katı; üç oda, sekiz gözlü helâ ve küçük banyodan oluşur. Üzeri ahşap kirişlemeli düz tavanla örtülen odalar birer kapı ve birer pencereyle avluya açılırlar. Güney köşedeki mekân çarpık plânlı olup, odaların ebatları ortalama 2.80 x 3.00 m. dir. Kuzey tarafa “L” biçiminde yerleştirilen sekiz gözlü helânın (tuvaletin) üzeri onarımlar sırasında beton tablayla kapatılmıştır. Kuzeybatı köşeye betonarme olarak yapılan banyo sonradan ilâve edilmiştir.

Medresenin “L” biçimindeki üst katına, güney köşedeki onbir basamaklı taş merdivenden çıkılır. Üst katta yer alan altı odanın kapısı sofaya açılmaktadır. Odaların pencere sayıları bir ilâ üç arasında değişmektedir. Doğu kanattaki mekânlar da arsanın durumuna göre şekil aldığı için bazı odalar çarpık plânlıdır. Odaların boyutları 2.10 x 3.50 m,
ilâ 3.30 x 4.50 m, arasında değişmektedir. Mekânların üzeri alttan düz ahşap tavanla, üstten de kırma kiremit çatıyla kapatılmıştır; orijinalinde ahşap kirişlemeli toprak dam ile örtüldüğü belirtiliyor. Medrese oldukça sâde bir şekilde inşâ edilmiştir.

Fethullah oğlu Koca Emin Ağa tarafından 29 Şubat 1228 H./ 1 Mart 1862 M. yılında tanzim ettirilen vakfiyede, medresenin faaliyetini sürdürdüğü belirterek müderrisinin Evliya zâde Seyyid Mustafa Efendi olduğu kaydedilmiştir. 1319 H. / 1901 M. tarihli Maarif Salnâmesi’nde ise, medresenin müderrisinin Evliya zâde Ahmet Efendi olduğu zikredilerek on (10) öğrencinin eğitim gördüğü belirtilmiştir.

Fotoğraf

Kaynakça

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnü’l- Emin Evkaf Tasnifi, Nu: 835.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter Nu.: 609, Sahife: 264, Sıra Nu: 316.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Şahsiyet Kayıt Defteri, Esas Nu: 168, 426, Sıra Nu: 4, 510.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Dosya Nu: 46.01. 01/2.

1319 Tarihli Maarif Salnâmesi.

Besim ATALAY, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1339, s. 58-154.

B. Sami BAYAZIT, Kahramanmaraş’ta Bayazıtoğulları (1514-1990), Kahramanmaraş 1998, s.25.

Mehmet ÖZKARCI, Türk Kültür Varlıkları Envanteri: Kahramanmaraş, C.I, Ankara 2007, s.24-27.