Alman Eytamhanesi

Osmanlı Devleti’nde “Eytamhane” yetim yurtları, yetimhane anlamına gelmektedir. Eytamhanelerde kimsesiz kalmış, erkek ve kız çocukları barınmakta olup bunların eğitilmesine ve topluma kazandırılmasına önem verilmiştir. Hıristiyan misyonerler, nüfuzlarını arttırmak için yetimhanelerle yakından ilgilenmiştir. Osmanlı ülkesindeki birçok vilayette yabancı devletler ve himayelerindeki azınlık gruplar tarafından misyonerlik amaçlı yetimhaneler açılmıştır. Almanya da bunlardan biridir. Almanların Maraş’ta faaliyet göstermesindeki en büyük etken şehirde yaşayan Ermeni nüfusu olmuştur. Almanlar, Ermenileri kendi siyasi ve ekonomik sahalarını genişletecek bir kaynak olarak görmüş ve açtıkları kurumlarda bu duruma ayrı bir önem vermişlerdir.

Maraş’ta Alman Hilsbund Misyonu, 1898 yılında Divanlı Mahallesi’nde Alman Eytamhanesi’ni (Yetimhanesini) kurmuştur. Eytamhane’nin müdürlüğünü Pastör Brunnemann yapmıştır. Burada erkek çocuklarının kaldığı bölüme “Beitshalom (Barış Evi)” denilmiştir. Buradaki çocuklara ortaokul seviyesinde eğitim verilmiş, çocukların iyi eğitilmesi sağlanmıştır. Eytamhanede eğitim veren öğretmenler ya Almanya’da eğitim görmüş ya da yerel Erkekler Akademisi ve Kızlar Koleji’nden mezun olmuştur. Eytamhane’nin ilk Alman yöneticisi olan aynı zamanda burada öğretmen olan Herr Speaker, öğrencilerin meslekî açıdan eğitim alabilmeleri için gerekli olan imkanları sağlamıştır. Eytamhanede dokuma tezgâhı, ayakkabı imalatı için gerekli malzemelerin bulunması burada dokumacılık, halı doku-macılığı, ayakkabıcılık eğitimi üzerine çalışmaların yapıldığını göstermektedir.

Alman Eytamhanesi’nde sadece mesleki eğitim verilmiyordu. 1909 yılında Eytamhane bünyesinde erkek öğrenciler için ibtidai düzeyde eğitim veren bir okul açılmıştı. Okulun 150 erkek öğrencisi 3 öğretmeni vardı. Alman Eytamhane’si bünyesinde Alman Rüştiye-İdadi Erkek Mektebi adında bir okul daha açılmıştır. Alman Mösyö Pastör Brunnemann tarafından erkek çocukları için açılan bu okul, rüştiye- idadi düzeyinde eğitim vermiştir.

Almanlar (Alman Hilsbund Misyonu), kızlar için de bir eytamhane açmıştır. Zonbatanlı Mahallesi’nde kızlar için açılan eytamhaneye “Bethel (Kutsal Yer)” denilmekteydi. Bu eytamhanede erkek eytamhanesiyle aynı düzene sahip olup, kızların ev işlerini öğrenmesi üzerinde durulmuştur. 1910 yılında kız eytamhanesi içinde ibtidai, rüşdi ve idadi derecesinde bir de okul açılmıştır. Okulun eğitim süresi sekiz yıl olarak programlanmıştı. Matmazel Stokmann idaresindeki okulda; Usana Günciyan, Desgon Kocaoğlanyan, Husrevitoht Kilikyan ve Lusiya Çorbaciyan isimli Ermeni öğretmenler ders vermiştir. 1916 yılında eytamhanede 1000 Ermeni kız öğrencinin barındığı ve buraya yardım amacı ile birçok fırının da yine bu yıllarda faaliyet gösterdiği görülmektedir.

Maraş’ta I. Dünya Savaşı’ndan sonra Misyoner örgütlerinden olan Yakın Doğu Amerikan Yardım Komitesi (NER), gayrimüslimlere ait olan yetimhanelerin kontrolünü ve işletmeciliğini üstlenmişlerdi. Eytamhane’nin dükkanlarında yerel doğramacılar, ayakkabıcılar, berberler, terziler, fırıncılar, tenekeciler ve tüccarlar pratik ve gönüllü öğretmenler olarak bulunmuştur. Böylece buradaki çocuklar sadece giyindirilmekle kalmıyorlar aynı zamanda ticareti öğreniyorlar ve ilerideki yaşamları için gerekli olan becerileri kazanıyorlardı.

I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Almanlar, eytamhaneyi tamamen Amerikalılara bırakarak Maraş’ı terk etmişlerdir. Eytamhane, Amerikan Kızılhaç hemşirelerinden Miss Frances Buckley idaresinde olup, Alman Hilsbund misyonundan Maria Timm ona yardım etmekteydi. 1920’li yıllarda Alman Eytamhanesi’nde 400 erkek çocuğu bulunmakta olup, öğretmenlerin tamamı Ermeni-lerden oluşmaktaydı.

Millî Mücadele yıllarında Maraş’ı işgal eden Fransızlar, eytamhaneyi karargâhlarından biri haline getirmiş ve ilk olarak buraya 3 makineli tüfek ve 80 kadar asker yerleştirmiştir. Fransızların kışla gibi kullandığı eytamhanede Milli Mücadele boyunca toplam 200 Fransız, 50 Ermeni askeri barınmıştır. Fransızların Maraş’tan çekilmesi ile buraya (Beitsholom kısmına) Türk askerleri yerleşmiştir. Savaş sonunda ise eytamhanede 30 mavzer, birçok silah, çok sayıda bomba ve cep-hane bulunmuştur.

Bugün hala Divanlı Mahallesi’nde (Kümbet) ayakta bulunan ve bakıma ihtiyacı olan Alman Yetimhanesi’nin fiziki yapısı ise 4 katlı kagir ahşap bina olup, 27 odası ve geniş bir avlusu bulunmaktadır. Yapı; döneminde ilk elektrik çekilen, 4. kata su çıkaran mekanik su pompalama sistemi bulunan ve ilk yangın merdiveni olan çok katlı bina özelliğine sahiptir. Sadece bahçesinin büyüklüğü bin dört yüz metrekare olup, bahçesinde mermer havuz bulunmaktadır.

29 Aralık 1934 tarihli Tapu Kanunu’nun 3. maddesiyle yabancılara ait kurumlar ismini taşıdıkları ülkenin gayrimenkulü olarak kabul edilmişti. Alman gayrimenkulü sayılan Eytamhane de bu tür kurumların Türklere devri için başlatılan girişimler sonucu, 1935 yılında Mustafa Sarıfakıoğlu ve varisleri tarafından Alman Helmunt Pinkel’den satın alınmıştır. 1935 yılından beri Mustafa Sarıfakıoğlu ve varisleri tarafından konut olarak kullanılmaktadır. Yakın dönemlerde Alman ve Ermeni turistler, bu tarihi binayı ziyaret ederek bu binada okuduklarını, kaldıklarını dile getirmiş binayı görmek istemişlerdir.

Fotoğraf

Kaynakça

Besim ATALAY, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1339.

Mustafa ÇABUK, Maraş’ta Misyoner Faaliyetleri ve Misyoner Okulları, Kahramanmaraş 2008, s.49.

İlyas GÖKHAN, Başlangıcından Ku-ruluş Harbine Kadar Maraş Tarihi,Kahramanmaraş 2011, s.357.

Nermin GÜMÜŞALAN, XX. Yüz-yılın İlk Yarısında Maraş (1908-1938), Konya 2012, s.129-135.

Nejla GÜNAY, “Cumhuriyet Öncesinde Maraş’taki Yabancı Okullar” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXII, Mart- Temmuz- Kasım, Sayı 64-65-66 ss. 387-414.

Nejla GÜNAY, Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, s.188, İstanbul 2007.

İlknur Polat HAYDAROĞLU, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ankara 1990.

Sezen KILIÇ, Türk-Alman İlişkileri ve Türkiye’de ki Alman Okulları (1852’den 1945’e Kadar), Ankara 2005a.

Sezen KILIÇ, “Alman Okullarında Osmanlı’ya Karşı Yetiştirilen Ermeni Çocukları, Ermeni Araştırmaları, S. 20-21, Bu makaleye, (http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=399 adresinden ulaşılmıştır.)

Şamil MUTLU, Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, İstanbul 2005, s.103.

Yalçın ÖZALP, Mustafa Kemal ve Milli Mücadelenin İlk Zaferi, Ankara 1984, s.151-238.

Adnan ŞİŞMAN, XX. Yüzyıl Başların-da Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri,Ankara.

M. Hidayet VAHAPOĞLU, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, İstanbul 2005, s.32.

Ali Rıza SARIFAKIOĞLU İle Röportaj, 11.04.2016, Kahramanmaraş.

Fotoğraflar

Sarıfakıoğlu Aile Arşivi (Ali Rıza Sarıfakıoğlu)
http://marashgirl.blogspot.com.tr/2014_10_01_archive.html 12.04.2016
http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=60236&start=295 12.04.2016
http://www.maraskimlik.com/guncel/marasin-ilgi-bekleyen-gizli-tarihi-hazinesi-h533.html 12.04.2016

Sevim Ceylan Dumanoğlu