Ahmet Paşa (Divanlı) Camii

Yapı, Dulkadiroğlu İlçesi, Divanlı Mahallesi, Tevfi k Fikret Sokağı’nda yer alır. Cami, doğu cephede harime girişi sağlayan kapının üst kısmına yerleştirilen inşâ kitabesine göre, 1101/1689-90 yılında Gani Yusuf Zâde Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı arşiv belgelerinde; Gani Yusuf Zâde Ahmet Paşa Camii, Ahmet Paşa Camii ve Divanlı Camii isimleriyle zikredilmiştir. Yapı günümüzde “Divanlı Camii” ismiyle tanınmaktadır.

Bazı onarımlarla günümüze gelen cami, orijinal özelliğini önemli ölçüde korumaktadır. Tamir kitabesine göre cami; 1210/1795 yılında meydana gelen depremde yıkılmış, 1211/1796-97 tarihinde de halkın yardımıyla tekrar yapılmıştır. Diğer tamir kitabesine göre, 1319/1901-2 yılında Şirikci zâde Hacı Süleyman tarafından tamir ettirilmiştir. Cami daha sonra 1965, 1986 ve 2014 yıllarında da onarım görmüştür.

Ahşap tavanlı camiler grubuna giren yapı; dıştan 16.80 x 18.00 m. boyutlarında harim, kuzey tarafına yerleştirilen 4.30 x 15.90 m. ölçülerinde üç gözlü son cemaat yeri ve harimin kuzeydoğu köşesinde yer alan iki şerefeli minareden oluşur. Minare, cümle kapısı, paye, kemer ve mihrapta sarımtrak renkte ince yonu taş; avlu kapılarında iki renkli taş; örtü sisteminde ahşap malzeme kullanılmıştır. Yapı dıştan kırma sac çatı ile kapatılmıştır.

Son cemaat yeri üç gözlü olup sivri kemerler köşelerde duvar payesine, ortada dikdörtgen kesitli iki payeye istinat etmektedir. Bu mekân üç kemerle kuzeye, birer kemerle doğu ve batıya açılmaktadır. Güney duvarında, cümle kapısının iki yanına simetrik olarak yerleştirilen iki mihrabiye bulunmaktadır.

Harim kısmına, kuzey duvarının ortasında ve doğu duvarının kuzey köşesinde açılan basık kemerli iki kapıdan girilir. Harim kısmının örtü sistemi ahşap işçiliğinin değişik bir tasarımını yansıtmaktadır. Ahşap tavan, ortada birbirlerine Bursa (sepet kulpu) tipi kemerlerle bağlanan dört payeye, yanlarda kaş kemerler yardımıyla duvarlara istinat etmektedir. Payelerin alt kısmı haçvarî biçiminde kesme taştan, üst bölüm ise sekizgen kesitli bağdadî tarzında ahşaptan yapılmıştır. Haçvarî ve bağdadî tarzındaki payeler profilli silmeli başlıklara sahiptir. Ahşap tavan; merkezde iç bükey silmeli sekizgen derin bir kasnak ve düz örtü, yanlarda oval madalyonlarla bezeli düz örtü, köşelerde de daire biçiminde çubuk silmelerle dekore edilen düz örtüyle dikkati çeker. Böylece bu yapıda; dört yarım kubbeli ve dört köşe kubbeli merkezî planlı cami şemasının, ahşap düz örtü ile tekrarlanan geç bir uygulaması karşımıza çıkmaktadır. Caminin ahşap tavanı, kemerleri ve sekizgen kesitli payeleri bağdadî tarzında yapılarak alçı ile sıvanmıştır. Böylece örtü sistemine kâgir bir görüntü verilmeye çalışılmıştır. Ahşap tavan, üstten kırma sac çatıyla kapatılmıştır.

İç mekâna aydınlık duvarlarda açılan toplam yirmialtı (26) pencereyle sağlanmıştır. Kesme taş mihrap kıble duvarının ortasına yerleştirilmiştir. Mihrabın batı tarafında yer alan sekiz basamaklı ahşap minber, orijinal değildir.

Harim kuzey tarafına yerleştirilen 3.30 x 10.80 m. ölçülerindeki ahşap mahfil, yanda duvarlara, önde payelere istinat etmektedir. Mahfile, kuzey duvarındaki cümle kapısının iki tarafına simetrik olarak yerleştirilen ve duvar içinde yükselen “L” biçiminde onbirer (11) basamaklı taş merdivenlerden çıkılır. Bu mekân, “Paşa Mahfili” olabilir.

Kesme taştan iki şerefeli yapılan minare, harimin kuzeydoğu köşesine yerleştirilmiş ve son cemaat yerinin doğu kemer gözünü kısmen kapatmaktadır. Kahramanmaraş’taki tarihî camilerde iki şerefeli minare sadece bu yapıda görülmektedir. Yapı genelinde sade inşâ edilmekle beraber, dikkâti çeken bezemeler minare ve mihrapta görülür. Camide inşâ, tamir ve duâ kitabeleri bulunmaktadır.

Caminin 24 Safer 1280/10 Ağustos 1863 tarihli vakfiyesi esas alınarak, 23 Şaban 1324/12 Ekim 1906 tarihinde düzenlenen bir vakfiye sûreti bulunmaktadır. Bu belgeye göre camiye; 1 ev, 2 bahçe ve Bağrıaçık Hanı vakfedilmiştir. Bahçelerin yıllık gelirinin 500 kuruş olduğu belirtilerek, vakıflardan elde edilen paranın caminin tamirine ve cami görevlilerine sarf edilmesi istenmektedir.

5 Şevval 1324/22 Kasım1906 tarihli Maraş Şer’iye Sicili’nde, Pabuçcu Çarşısı’nda vaki 3.000 kuruş kıymetindeki 1 köşger dükkânının camiye vakfedildiği kayıtlıdır.

Fotoğraf

Kaynakça

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnü’l- Emin Evkaf Tasnifi, Nu: 4527, 4966, 15409, 28672.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Şahsiyet Kayıt Defteri, Esas Nu: 167, Sıra Nu: 2768.

Adil AKBEN, 234 Numaralı Şer’iye Sicili (1322-1325 H./1904-1907 M.), – Değerlendirme ve Transkripsiyon-, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya 1996, s.213-220.

Halil AYGAN, 235 Numaralı Maraş Şer’iye Sicili, K.S.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 1996,s.238;

Resul KESENCELİ, 231 Numaralı Maraş Şer’iye Sicili (1315 H./ 1897-1898 M.), -Değerlendirme ve Transkripsiyon-, K.S.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 1996, s.261.

Ökkeş RAMAZANOĞLU, 234 Numaralı Maraş Şer’iye Sicili (1322-1325 H./ 1904-1907 M.) – Değerlendirme ve Transkripsiyon – K.S.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 1996, s.174.

Rahmi TEKİN, Zülkadir Beyliği ve Osmanlı Devleti Zamanında Maraş Vakıfları, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 1996, s.131-132.

Mehmet ÖZKARCI, Türk Kültür Varlıkları Envanteri: Kahramanmaraş, C.I, Ankara 2007, s.135-142.